Μηλεΐκη Γαστρονομία. Άρθρο του Βασίλη Παπικινού

Μήλος…το νησί παλέτα χρωμάτων,το νησί του Κλέφτικου,του Σαρακήνικου και των υπολοίπων 80 παραλιών. Το νησί της Αφροδίτης,του οψιδιανού,των κατακομβών και τον ορυχείων.Το νησί για τους ερωτευμένους και τις οικογένειές.

Για όλους τους παραπάνω λόγους έγινε γνωστή,Αγαπήθηκε και έγινε σημείο αναφοράς και προορισμός για εκατοντάδες χιλιάδες επισκέπτες κάθε χρόνο, οι οποίοι αφού επισκεφθούν τα αξιοθέατα και κολυμπήσουν στις παραλίες του νησιού θα αναζητήσουν τα εστιατόρια,τις ταβέρνες ακόμη και τα παραδοσιακά καφενεία της Μήλου για να ικανοποιήσουν την επιθυμία τους για τροφή.  Πλέον όμως αυτής της βιολογικής ανάγκης,τα τελευταία χρόνια έχει δημιουργηθεί ένα μεγάλο ρεύμα αναζήτησης της αυθεντικής ΜΗΛΕΙΚΗΣ ΚΟΥΖΊΝΑΣ και των παραδοσιακών της πιάτων.  Έχει πλέον περιοριστεί η ταύτιση της με το τζατζίκι,την χωριάτικη σαλάτα,το σουβλάκι και τον μουσακά.  Αλήθεια όμως, τι μπορεί να ειπωθεί ότι είναι η Μηλεΐκη Κουζίνα;;Τι το μοναδικό και αυθεντικά ΜΗΛΕΙΚΟ μπορεί να γευτεί κάποιος στα σημεία εστίασης του νησιού;;

Ξεκινώντας λοιπόν την καταγραφή τους θα πρέπει να αναφέρουμε ότι η Μήλος ΓΑΣΤΡΟΝΟΜΙΚΆ ακολουθεί τόσο σε ιστορία όσο σε παραγωγή,σε ήθη και έθιμα και σε διατροφικές συνήθειες και παραδόσεις τα υπόλοιπα Κυκλαδονήσια.  Με πολύ μεγάλη επιρροή από τους Ενετούς για ολόκληρες εκατονταετίες,με σαφείς Κρητικές επιρροές από τους Κρήτες-μετα τον εποικισμό του Αδαμαντα από τους Σφακιανους τον περασμένο αιωνα-, με τους Πειρατές και το εμπόριο που αναπτύχθηκε η Μηλεικη Γαστρονομική παράδοση και κουζίνα απέκτησε όπως είναι φυσικό τα ανάλογα στοιχεία που θα επηρέαζαν την εξέλιξη της μέσα στο χρόνο.
Αυτό όμως που κάνει μοναδική την Μηλεiκη Κουζινα είναι το Ηφαιστειογενές της έδαφος το πλούσιο σε μέταλλα και μεταλλεύματα που εμπλουτίζουν ότι φύεται στο έδαφος αυτο και έπειτα ο ήλιος των ΚΥΚΛΆΔΩΝ,το νερό του Αιγαίοπελαγητικης θάλασσας που γλύφουν τα αιγοπρόβατα απο τους βράχους στην περιοχή του Χαλακα και τα κάνουν νόστιμα και περιζήτητα. Δεν είναι τυχαίο που οι ίδιοι οι Μηλιοί ρωτάνε πάντα σε κρεοπωλεία,υπεραγορές και εστιατόρια αν το κατσίκι η το αρνί η τα Τυροκομικά που αγοράζουν “είναι του ΧΑΛΑΚΟΥ”.

Σημείο λοιπόν αναφοράς αυτά τα τυριά,τα γενόμενα με αιγοπρόβειο ΓΆΛΑ (στην συντριπτική τους πλειοψηφία με κατσικίσιο γάλα).Κορυφαίο ΤΥΡΊ το περίφημο ΛΑΔΟΤΥΡΙ η ΤΗΣ ΣΠΗΛΙΆΣ η αλλιώς ΚΕΦΑΛΙΣΙΟ η απλούστερα για τους Μηλιούς το ΝΤΌΠΙΟ η ΞΕΡΌ.  Δυνατή,πικάντικη γεύση,επιτραπέζιο η τριμμένο στα μακαρόνια και ακόμη γευστικότατο μέσα στα Μηλεικα “ΠΙΤΑΡΑΚΙΑ ” τυροπιτάκια δηλαδή με χειροποίητο ζυμάρι κρεμμύδι και δυόσμο.  Λιγότερο Πικάντικη και Δυνατή από το ΛΑΔΟΤΥΡΙ,μικρότερης ωρίμανσης και λιγότερο συμπαγές ΤΥΡΊ είναι η ΜΑΝΟΎΡΑ. Επιτραπέζια η τηγανιτή ΣΑΓΑΝΆΚΙ, με αυγά στο τηγάνι σαν ομελέτα, μέσα στα ΠΙΤΑΡΑΚΙΑ,γέμιση για πίτα η περίφημη ΜΑΝΟΥΡΟΠΙΤΑ που προσφέρεται την Κυριακή της Τυρινής.  Τρίβεται πάνω από τα μακαρόνια η πάνω από ένα ακόμη παράδοσις πιάτο της Μήλου, τις ΤΗΓΑΝΙΤΕΣ ΜΕΛΙΤΖΆΝΕΣ ΜΕ ΣΆΛΤΣΑ ΦΡΈΣΚΙΑΣ ΝΤΟΜΆΤΑΣ.  Στα καλοκαίρινα “δροσερά” τυριά συγκαταλέγεται η ΞΥΝΟΜΗΖΗΘΡΑ ,το κρεμώδες ξινούτσικο τυρί που ταιριάζει στις σαλάτες και στον περίφημο ΝΤΑΚΟ με την ονομαστή ΚΡΙΘΑΡΟΚΟΥΛΟΥΡΑ της Μηλου,αλλα μετουσιώνεται σε γευστικοτατη ΠΊΤΑ η σπανιότερα (λόγω μεγάλης υγρασίας σε ΠΙΤΑΡΑΚΙΑ η ΠΛΑΚΟΠΙΤΕΣ.  Το ΤΟΥΛΟΥΜΟΤΥΡΙ η ΣΚΟΤΥΡΙ (από τον ασκό η ονομασία) καλοκαιρινό ΑΜΙΓΏΣ ΤΥΡΊ επί τω πλείστον επιτραπέζιο, με ντομάτα η και πεπόνι η καρπούζι ακόμη και με σταφύλια.Να μην ξεχάσουμε φυσικά την ΜΥΖΗΘΡΑ (νωπή) με την βουτυράτη υφή και γεύση,τυρί ποίημα που το Πάσχα θα γίνει ΛΥΧΝΑΡΑΚΙΑ/ΜΕΛΕΤΙΝΙΑ,που θα αποκαλυφθεί με ντόπιο ΘΥΜΑΡΊΣΙΟ ΜΈΛΙ η θα γίνει ΜΥΖΗΘΡΟΠΙΤΑ.

Η ΜΗΛΟΣ έχει ένα πληθυσμό χιλιάδων ΑΙΓΟΠΡΟΒΆΤΩΝ λοιπόν που καλύπτει άνετα την ζήτηση για κρέας. Όπως έχει ήδη αναφερθεί τα ΧΑΛΑΚΙΩΤΙΚΑ σφάγια είναι περιζήτητα.Με τον περίφημο ΜΗΛΕΙΚΟ ΜΠΕΛΤΕ από ντομάτες, το Μηλεΐκο ελαιόλαδο και τις ντόπιες πατάτες από τη ΖΕΦΎΡΙΑ η τον ΠΡΌΒΑΤΑ στον φούρνο η ακόμη καλύτερα στον Ξ ΥΛΟΦΟΥΡΝΟ.Ακομη με φρέσκια ΡΊΓΑΝΗ, ΘΡΟΥΜΠΙ η ΘΥΜΆΡΙ και ΜΠΌΛΙΚΟ ΛΕΜΌΝΙ. Και αν το κρέας είναι “ΧΟΝΤΡΌ ” κοινώς μεγάλο σε ηλικία και κιλά τότε έχουμε το περίφημο ΚΡΕΑΣ ΜΠΛΟΥΜ, με ΝΤΟΜΆΤΑ και ΠΑΤΆΤΕΣ στην κατσαρόλα. Όταν πάλι υπάρχουν τρυφερά ΑΓΡΙΌΧΟΡΤΑ κάθε λογής, φτιάχνεται ένα υπέροχο ΦΡΙΚΑΣΕ το οποίο την άνοιξη εμπλουτίζεται με φρέσκιες ΑΓΚΙΝΆΡΕΣ.

Πάντα το χειμώνα και κυρίως τον Νοέμβρη μέχρι της Γιορτές του Νέου Χρόνου, υπήρχαν (παρατατικός ΧΡΟΝΟΣ μιας και έχουν εκλείψει πλέον) τα ΧΟΙΡΟΣΦΑΓΙΑ, η σχεδόν Ιεροτελεστική σφαγή ΧΟΙΡΙΝΟΎ ΖΏΟΥ, η οποία μετατρεπόταν σε μεγάλη γιορτή για την οικογένια αλλά και καλούς φίλους. Με το κρέας του ΧΟΊΡΟΥ έφτιαχναν ΛΟΥΚΆΝΙΚΑ που κάπνιζαν με ΦΑΣΚΟΜΗΛΙΑ, ΟΜΑΘΙΕΣ ,ΤΣΙΓΑΡΙΔΕΣ,ΣΥΓΛΙΝΑ ,ΆΝΤΡΑ ΞΕΡΆ που κατόπιν “ψήνονταν” στο Καμινετό η το τζάκι,ΣΥΚΏΤΙ ΣΑΒΟΡΟ και ΣΥΚΏΤΙ ΤΗΓΑΝΙΆ, ΠΗΧ,ΤΣΙΛΑΔΙΑ η ΠΗΧΤΉ με το κεφάλι του ΧΟΊΡΟΥ, στον φούρνο με ΜΗΛΕΙΚΟ ΜΠΕΛΤΕ και ΠΑΤΆΤΕΣ και επίσης το περίφημο ΑΛΛΕΙΜΑ, δηλαδή τη ΓΛΥΝΑ από το λίπος του ζώου,το βιτάμ της εποχής εκείνης που αλειφόταν σε φέτες ψωμί για κολατσιό μικρών και μεγάλων.  Και κυνήγια είχε η Μήλος με διάφορα πετούμενα, με ΠΈΡΔΙΚΑ ΣΟΥΠΑ και ΠΈΡΔΙΚΑ ΚΟΚΙΝΙΣΤΗ, ομοίως τα ΠΙΤΣΟΥΝΙΑ εκλεκτός μεζές είτε ΣΟΥΠΑ είτε ΚΟΚΙΝΙΣΤΑ τροφή για αρρώστους, αδύνατους και μωρά.  Για τον ΚΌΚΟΡΑ τον ΚΟΚΙΝΙΣΤΟ με τα ΜΑΚΑΡΌΝΙΑ η τον ΧΕΙΡΟΠΟΊΗΤΟ ΜΑΤΣΙ τα λόγια περιττεύουν.  Οι τυχεροί που θα βρουν το συγκεκριμένο πιάτο σε εστιατόρια του νησιού (καθότι δυσεύρετο) ας μη το προσπεράσουν.

Αλλά και πολύ καλά και νόστιμα ΧΕΙΡΟΠΟΊΗΤΑ ΖΥΜΑΡΙΚΆ είχε και έχει το νησί καθότι είχε και μεγάλη παραγωγή σιταριού και κυρίως κριθαριού.  ΨΩΜΙΑ στον ΞΥΛΟΦΟΥΡΝΟ,ΚΑΛΑΣΟΥΝΕΣ ,ΛΑΜΠΡΟΚΟΥΛΟΥΡΕΣ, ΤΗΓΑΝΙΤΕΣ ΓΛΥΚΕΣ με ΜΈΛΙ η ΖΆΧΑΡΗ,ΧΡΙΣΤΟΨΩΜΑ.  Αλλά και η μοναδική ΠΑΝΑΔΑ (από το ψωμί το όνομα με Ιταλική ετυμολογία), μπουκίτσες μπαγιάτικο ψωμί βρασμένο σε ΖΩΜΌ η απλούστερα σε ΝΕΡΌ με ΕΛΑΙΌΛΑΔΟ και αλάτι, ένα “φτωχικό ” αλλά συνάμα χορταστικό βραδινό (κυρίως) γεύμα.  ΑΛΑΤΕΝΙΑ ,ένα είδος ΦΟΚΑΤΣΙΑΣ αυξημένης με αρκετό ΧΟΝΔΡΌ ΑΛΆΤΙ, ΛΑΔΕΝΙΑ ,ΠΛΑΚΟΠΙΤΕΣ και ΠΙΤΑΡΑΚΙΑ, ΜΑΝΟΥΡΕΝΙΑ και ζουμερή ΚΡΕΑΤΕΝΙΑ με κομμάτια χονδροκομμένης ΤΣΙΓΑΡΙΑΣΤΗΣ ΠΑΝΤΣΕΤΑΣ και τέλος οι ΦΛΑΟΥΝΕΣ, πίτες σε σχήμα μισοφέγγαρο με διάφορα ΧΟΡΤΑ, ΜΥΡΩΔΙΚΆ ΦΡΈΣΚΑ και ΣΤΑΦΊΔΕΣ και ο μοναδικός στις Κυκλάδες ΣΟΥΓΛΗΣ (ΑΛΕΎΡΙ με ΝΕΡΟ) που αποτελεί τη βάση για την “ΑΛΙΑΔΑ”, την Μηλεΐκη Σκορδαλιά, η οποία πρέπει να είναι πάντα “ΤΟΥΡΚΟΣ” δηλαδή πολύ σκορδατη για να είναι επιτυχημένη Από κοντά στο ψωμί τα ΑΥΓΆ, τα οποία υπήρχαν σε μεγάλη αφθονία στα Μηλεΐκα σπίτια.  Αυγά ΜΠΟΥΛΕΡΙΑ (το τοπικά αυγά ποσέ), αυγά τηγανιτά μαζί με ντόπιο ΝΤΟΜΑΤΟΖΟΥΜΙ,ΦΟΥΡΤΑΓΙΑ με ΠΑΤΆΤΕΣ,ΟΜΕΛΈΤΑ με ΑΘΕΡΙΝΑ η ΜΑΡΊΔΑ,ΚΟΛΟΚΎΘΙΑ με ΑΥΓΆ,ΣΤΡΑΠΑΤΣΑΔΑ με φρέσκια ντομάτα,ΟΜΕΛΈΤΑ με ΤΣΙΜΠΗΤΑ (βρούβες).  Αλλά και ΝΤΕΚΟΤΟ ,χτυπώ το αυγό στο φλυτζάνι με αρκετή ζάχαρη, πρωινό έδεσμα για δύναμη και ζωντάνια.

Όπως προείπαμε η Μήλος ήταν για αιώνες στρατηγικό στο Αιγαίο σημείο για τους Ενετούς οι οποίοι είχαν φέρει μαζί τους και είχαν διαδώσει στους κατοίκους της εκτός από τον πολιτισμό και το καθολικό δόγμα τους και τη δική τους κουζίνα και ΓΑΣΤΡΟΝΟΜΙΚΉ ΚΟΥΛΤΟΎΡΑ. Αναφέραμε ήδη τη ΛΑΔΕΝΙΑ και την ΑΛΑΤΕΝΙΑ που είναι τύποι Ιταλικής ΦΟΚΑΤΣΙΑΣ αλλά το εμβληματικοτέρο πιάτο της ΜΗΛΕΙΚΗΣ ΚΟΥΖΊΝΑΣ που παραπέμπει στις Ενετικές επιρροές είναι τα ΣΚΟΡΔΟΛΑΖΑΝΑ, πιάτο απαράμιλλης νοστιμιάς,ουσιαστικά πρόκειται για ΤΑΛΙΑΤΕΛΕΣ  σερβιρισμένες με την Μηλεικη ΑΛΙΑΔΑ και τον ΜΠΕΛΤΕ μαζί.  Από τις ΤΑΛΙΑΤΕΛΕΣ, οι οποίες έχουν σαν βάση τους τα ΛΑΖΆΝΙΑ, (εξ ου και το όνομα ΣΚΟΡΔΟΛΑΖΑΝΑ) ,φτιάχνεται και ο ΜΑΤΣΗΣ, ένα είδος πολύ μικρής ΧΥΛΟΠΙΤΑΣ,τα οποία εκτός των άλλων χρήσεων σαν ΠΆΣΤΑ,σερβίρονται με ΓΑΛΑ(συνήθως ΚΑΤΣΙΚΙΣΙΟ) είτε με αλάτι είτε σε ΓΛΥΚΙΆ εκδοχή με ζάχαρη η μέλι και ονομάζεται το πιάτο αυτό ΜΑΤΣΟΓΑΛΑ.  Ένα άλλο πιάτο μεγάλης απλότητας αλλά σημαντικής παράδοσης είναι το ΜΙΡΜΙΤΖΕΛΙ ,ένα πολύ μικρόσωμο είδος πάστας το οποίο φτιάχνεται και βράζεται αυτοστιγμής σε ΖΩΜΌ με ένα πολύ απλό ΖΥΜΆΡΙ με ΑΛΕΎΡΙ και ΝΕΡΌ ,τριμμένο στα ακροδάχτυλα σε σχήμα ΚΟΚΟΥ ΣΤΑΡΙΟΥ.

Σημαντικότατο κομμάτι της ΜΗΛΕΙΚΗΣ ΓΑΣΤΡΟΝΟΜΙΚΉΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΆΣ εννοείται ότι αποτελούν τα τα Λαχανικά,τα φρέσκα Κηπευτικά (άνυδρα η ποτιστικα), τα Χόρτα και τα Φρέσκα Αρωματικά (ΘΥΜΆΡΙ, ΡΊΓΑΝΗ, ΘΡΟΥΜΠΙ, ΜΑΤΖΟΥΡΑΝΑ, ΓΛΥΚΆΝΙΣΟ και ΜΑΡΑΘΟΣ) .Ειδικά η ΜΑΡΑΘΙΑ είχε και έχει περίοπτη θέση στην κουζίνα της Μήλου.  Εντυπωσιακά απλό αλλά πεντανόστιμο πιάτο τα ξερά ΜΑΥΡΟΜΑΤΙΚΑ ΦΑΣΌΛΙΑ με ψιλοκομμένο ΚΡΕΜΜΎΔΙ,ΜΠΕΛΤΕ ΤΟΜΆΤΑΣ και το ΜΙΡΜΙΤΖΕΛΙ σε μορφή πήχτης σουπας ,μετά τα ΤΣΙΓΑΡΙΑΣΤΑ ΒΛΗΤΑ με ΣΚΌΡΔΟ η ΑΛΙΑΔΑ,οι ΑΓΚΙΝΆΡΕΣ ΨΗΤΕΣ και ΑΓΚΙΝΆΡΕΣ με ΑΛΙΑΔΑ ,οι ΑΓΚΙΝΆΡΕΣ ΟΜΕΛΈΤΑ, τα ΚΟΥΚΙΆ με ΜΆΡΑΘΟ ΓΙΑΧΝΊ, οι ΦΛΩΜΟΙ από ΚΟΥΚΙΑ ΤΗΓΑΝΙΤΟΙ,το ΚΡΙΤΑΜΟ,τα “ΒΟΥΔΟΓΛΩΣΣΑ” (ένα είδος χορτου) πανατισμενο σε αλεύρι τηγανιτά.Και από κοντά τα ΌΣΠΡΙΑ:ΡΕΒΥΘΙΑ ,ΦΆΒΑ και ΛΑΘΟΥΡΙ,ΚΟΥΚΙΆ ΞΕΡΑ.  Κάποτε η Μήλος παρήγαγε και ΛΑΘΟΥΡΙ και ΡΕΒΥΘΙΑ και ΣΟΥΣΆΜΙ, όπως ακριβώς κάποτε ήταν από τους μεγαλύτερους παραγωγικούς τόπους σε ΑΛΑΤΙ και ΣΚΌΡΔΑ,τα περίφημα ΜΗΛΕΙΚΑ ΣΚΟΡΔΑΚΙΑ.  Από τη γη μάζευαν και μαζεύουν ακόμη στη Μήλο τα ΣΑΛΙΓΚΑΡΙΑ τους λεγόμενους στη Μηλεΐκη ντοπιολαλιά “ΣΑΛΙΑΚΟΥΣ “, τους οποίους φτιάχνουν ΝΕΡΟΒΡΑΣΤΟΥΣ σε ΑΛΑΤΟΝΕΡΟ σερβιρισμένους με ΞΥΔΙ η ΑΛΑΔΙΑ, είτε όμως και ΓΙΑΧΝΗ με πολύ ΚΡΕΜΜΎΔΙ και ΝΤΟΜΆΤΑ, όπως επίσης ΠΙΛΆΦΙ η και ΓΙΟΥΒΈΤΣΙ.  Και επειδή νησί είναι η Μήλος και ο επισκέπτης περιμένει να γευτεί και θαλασσινά αξία μνείας είναι τα ΤΣΙΡΆΚΙΑ (ψιλά ψαράκια λίστα στον ήλιο, ένας τρόπος φυσικής διατήρησης ),το ΣΑΒΟΡΟ με το ΔΕΝΤΡΟΛΊΒΑΝΟ το ΞΥΔΙ και το ΑΛΕΥΡΙ(ομοίως φυσικός τρόπος διατήρησης έλλειψη ψυγείων), το ΧΤΑΠΌΔΙ με το ΚΟΦΤΌ ΜΑΚΑΡΟΝΑΚΙ ή το ΜΆΤΣΙ,τις ΣΟΥΠΙΕΣ ΜΕ ΜΆΡΑΘΟ,ΤΟ ΨΙΛΌ ΨΑΡΆΚΙ ΟΜΕΛΈΤΑ,Η ΤΗΓΑΝΙΤΗ ΜΑΡΊΔΑ ΜΕ ΑΡΚΕΤΆ ΚΡΕΜΜΎΔΙ η και ΠΙΛΑΦΙ.Ομοιως γίνονται και και οι ΠΕΤΑΛΙΔΕΣ,για εκείνους που θέλουν να τις νοστιμισουν λίγο παραπάνω από ότι να τις φάνε ΩΜΕΣ.  Σπανιότατα συναντά κανείς πλέον τις ΤΗΓΑΝΙΤΈΣ ΚΟΛΙΤΖΙΑΝΕΣ.

Εξέχουσα θέση φυσικά στην ΜΗΛΕΙΚΗ ΚΟΥΖΊΝΑ έχουν χωρίς άλλο οι ΝΤΟΜΆΤΕΣ και δη οι λιγοστές πλέον ΑΝΥΔΡΕΣ,είτε πρόκειται για τα περίφημα ΠΟΜΟΝΤΟΡΙΑ που μας δίνουν τον καλύτερο ΜΠΕΛΤΕ, το ΝΤΟΜΑΤΟΖΟΥΜΙ αλλά και τις ΛΙΑΣΤΈΣ στον ήλιο ΝΤΟΜΆΤΕΣ,είτε τα μικρά και νοστιμότατα ΝΤΟΜΑΤΙΝΙΑ. Με τις ΝΤΟΜΆΤΕΣ φτιάχνεται επίσης και η παραδοσιακή στο τηγάνι ΣΆΛΤΣΑ ΝΤΟΜΆΤΑΣ ΜΕ ΣΚΌΡΔΟ, ΒΑΣΙΛΙΚΌ και ΕΛΑΙΌΛΑΔΟ ,σήμα κατατεθέν για το ΣΠΑΓΚΕΤΙ αλλά και τις νόστιμες Μηλεικες ΤΗΓΑΝΙΤΕΣ ΜΕΛΙΤΖΆΝΕΣ ΚΟΜΜΈΝΕΣ ΦΈΤΕΣ ΤΗΓΑΝΙΤΕΣ ΣΕ ΕΛΑΙΌΛΑΔΟ σερβιρισμένες με αυτή τη σάλτσα με η χωρίς την παρουσία ΝΤΌΠΙΟΥ ΤΡΙΜΜΈΝΟ Υ ΤΥΡΙΟΎ.

Και θα κλείσουμε αυτήν την αναδρομή στην ΜΗΛΕΪΚΗ Γαστρονομική παράδοση με τα ΓΛΥΚΑ της Μήλου. Αυτονόητο είναι ότι όλοι είτε έχουν ήδη επισκεφθεί το νησί,είτε έχουν διαβάσει για αυτό η μάθει από γνωστούς στο μυαλό τους έχουν το ξακουστό ΓΛΥΚΌ ΚΟΥΦΕΤΟ με την ΆΣΠΡΗ ΚΟΛΟΚΎΘΑ,ΤΟ ΘΥΜΑΡΊΣΙΟ (κατά κύριο λόγο) ΜΈΛΙ ΚΑΙ ΤΑ ΑΜΎΓΔΑΛΑ,το γλυκό του ΓΑΜΟΥ όπως είναι γνωστό, όπως επίσης την ονομαστή ΜΗΛΕΙΚΗ ΚΑΡΠΟΥΖΟΠΙΤΑ (προσοχή ΚΑΡΠΟΥΖΟΠΙΤΑ όχι ΚΑΡΠΟΥΖΕΝΙΑ).  Πέραν τούτων όμως υπάρχουν τα πεντανόστιμα ΛΥΧΝΑΡΑΚΙΑ η ΜΕΛΕΤΙΝΙΑ κατεξοχήν ΠΑΣΧΑΛΙΝΌ ΓΛΥΚΌ,το ΠΑΣΤΈΛΙ με ΝΤΌΠΙΟ ΜΈΛΙ και (Κάποτε και ντόπιο) ΣΙΣΑΜΙ, η ΓΛΥΚΙΆ ΚΟΛΟΚΥΘΌΠΙΤΑ από ΚΌΚΚΙΝΗ ΚΟΛΟΚΎΘΑ, ΣΤΑΦΙΔΕΣ, ΡΥΖΙ και ΜΈΛΙ, η ΤΗΓΑΝΙΤΗ ΚΟΛΟΚΎΘΑ ΜΕ ΖΆΧΑΡΗ η ΜΈΛΙ, η ΜΟΥΣΤΑΛΕΥΡΙΑ και η ΑΦΥΦΑΤΩΜΕΝΗ ΣΤΟΝ ΉΛΙΟ ΞΕΡΗ ΜΟΥΣΤΑΛΕΥΡΙΑ,διαδικασία που συναντάμε και με τα ΣΥΚΑ (ΓΕΜΙΣΤΆ η ΜΗ),ΤΑ ΑΝΕΒΑΤΑ ΚΟΥΛΟΎΡΙΑ,ΤΑ ΑΜΎΓΔΑΛΑ,οι ΛΑΔΟΜΑΚΑΡΟΥΝΕΣ πανομοιότυπες με τους κουραμπιέδες αλλά με ΕΛΑΙΌΛΑΔΟ κι ΌΧΙ ΒΟΎΤΥΡΟ,ΤΑ ΑΡΙΣΤΟΚΡΑΤΊΚΑ ΡΑΦΙΟΛΙΑ,ΤΑ ΚΑΛΑΣΟΥΝΙΑ και το ξεχασμένο πλέον ΜΑΝΤΑΡΙΝΑΤΟ και τέλος τη ΓΛΥΚΙΆ ΜΥΖΗΘΡΟΠΙΤΑ με η χωρίς φύλλο η οποία όταν φτιάχνεται με ΜΕΛΙ αντί ΖΑΧΑΡΗΣ είναι ένα υπέροχο γλυκό για όλες τις ώρες.

Σίγουρα οι πιο πάνω αναφορές της ΜΗΛΕΙΚΗΣ ΚΟΥΖΊΝΑΣ ΚΑΙ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΆΣ δεν είναι οι μοναδικές,θα υπάρχουν και άλλα πιάτα και συνταγές μυστικά η ξεχασμένα και σίγουρα και κάποιες ιδιοπαρασκευές με παραλλαγές από χωριό σε χωριό,από γενιά σε γενιά και από οικογένεια σε οικογένειά.  Σίγουρα ο ΓΑΣΤΡΟΝΟΜΙΚΌΣ ΠΛΟΎΤΟΣ της ΜΉΛΟΥ είναι μεγαλύτερος και σίγουρα ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΌΣ και ΜΟΝΑΔΙΚΌΣ συγκριτικά με τις σύγχρονες τάσεις που επικεντρώνονται στο σουβλάκι, την πίτσα και για τους πιο ψαγμένους στην gourmet και στην μοριακή κουζίνα και σίγουρα η ΠΑΡΑΔΟΣΗ και η ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΆ που μας άφησαν οι προηγούμενες γενιές και ο ΠΛΟΥΤΟΣ που μας παρέχει αυτός ο τόπος με το ηφαιστειακό έδαφος και τον μοναδικό ΚΥΚΛΑΔΊΤΙΚΟ ήλιο ΔΕΝ πρέπει να χαθεί και θυσιαστεί στο βωμό του μοντέρνου και του in.
Σίγουρα τα τα ΣΚΟΡΔΟΛΑΖΑΝΑ της ΜΉΛΟΥ δεν έχουν να ζηλέψουν τίποτα από την Ιταλική carbonara,τα ΧΟΙΡΙΝΆ ΛΟΥΚΆΝΙΚΑ μας από τα Λουκάνικα Βαυαρίας, ο ΜΠΕΛΤΕΣ ΜΑΣ από τη Γαλλική Μαγιονέζα,το ΧΑΛΑΚΙΩΤΙΚΟ ΚΑΤΣΙΚΆΚΙ από το Κότσι με την την μπύρα και τα ΜΕΛΕΤΙΝΙΑ ΜΑΣ από τα Σικελίκα canolli..
Η Μηλεΐκη Κουζίνα είναι εδώ και είναι αυθεντικά υπέροχη